-
1 дөньяга караш
мировоззре́ние, миросозерца́ние -
2 дөньяга мөнәсәбәт
мироотноше́ние -
3 дөньяга чыгару
1) вы́пустить в свет, обнаро́довать, опубликова́ть2) вы́вести на свет бо́жий -
4 дөньяга чыгу
1) выходи́ть (вы́йти, выбива́ться, вы́биться) в жизнь (в лю́ди)2) печа́таться, публикова́ться -
5 дөнья
сущ.1) мир, вселе́нная, мирозда́ние книжн.; поднебе́сная уст.; народно-поэт. || мирово́йдөньяның берлеге — еди́нство ми́ра
дөньяның барлыкка килүе (килеп чыгуы, яралуы) — происхожде́ние вселе́нной
объектив (материаль) дөнья — объекти́вный (материа́льный) мир
2)а) мир, свет, земно́й шар, плане́та || мирово́йдөнья кисәкләре — ча́сти све́та
бөтен дөньяны әйләнү — объе́хать весь мир
дөньяда беренче космик очыш — пе́рвый в ми́ре косми́ческий полёт
дөнья әйләнә сәяхәт — путеше́ствие вокру́г све́та (Земли́)
дөнья чемпионы — чемпио́н ми́ра
дөнья сугышы — мирова́я война́
дөнья базарына чыгу — вы́йти на мирово́й ры́нок
б) (весь) мир, (весь) свет, все лю́ди, всё челове́чествомоны бөтен дөнья белә — э́то зна́ет весь мир (весь свет); э́то зна́ют все (все лю́ди)
бөтен дөньяга танылу — просла́виться на весь мир; станови́ться всеми́рно изве́стным
дөнья безгә карый — челове́чество (весь мир) смо́трит на нас
дөнья мәсхәрәсенә калдыру — опозо́рить пе́ред все́ми (всем ми́ром)
3) мир, среда́, укла́д жи́зни (обще́ственный) стройантик дөнья — анти́чный мир
иске дөнья — ста́рый мир
капиталистик дөнья — капиталисти́ческий строй
дөньяны үзгәртеп кору — преобразова́ть мир
4) мир, (окружа́ющая) среда́, сфе́рахайваннар дөньясы — живо́тный мир; фа́уна
үсемлекләр дөньясы — расти́тельный мир; фло́ра
су асты дөньясы — подво́дный мир
җир асты дөньясы — подзе́мный мир
5)а) жизнь, житьё || жите́йский, мирско́йдөньяга үз күзләрең белән карау — смотре́ть на жизнь (мир) свои́ми глаза́ми
дөнья үзе өйрәтә — жизнь сама́ у́чит
дөньяны аңламау — не понима́ть жизнь
дөньядан бизү (тую) — потеря́ть интере́с к жи́зни
дөнья эшләре — жите́йские дела́
дөнья мәшәкатьләре — жите́йские (мирски́е) забо́ты
дөнья ыгы-зыгысы — мирска́я суета́
••дөнья дөнья инде — погов. жизнь есть жизнь
дөнья - үлемле, көн - ахшамлы — посл. ≈ всему́ есть коне́ц (преде́л)
б) рел. жизнь, мир (земно́й, загро́бный)бу дөнья — э́тот мир; земна́я жизнь
теге дөнья — тот мир, загро́бный мир (жизнь)
фани дөнья — бре́нный (тле́нный) мир
дөнья куласа, әйләнә дә бер баса — всё мо́жет измени́ться; всё течёт, всё меня́ется
6) в разн. знач. мир, о́бласть, сфе́ра (кого-л., чего-л.)музыка дөньясы — мир му́зыки
әдәбият дөньясы — мир литерату́ры
коллар һәм ачлар дөньясы — мир голо́дных и рабо́в
матурлык дөньясы — мир красоты́
фән дөньясы — нау́чный мир
кешенең эчке дөньясы — вну́тренний мир челове́ка
уйлар һәм хисләр дөньясы — мир чувств и мы́слей
7) разг.; в знач. нареч. о́чень мно́го, у́ймамәйданда дөнья халык — на пло́щади о́чень мно́го (у́йма) наро́ду
дөнья вакыт үтте — прошла́ у́йма вре́мени
эш дөнья — у́йма дел
дөнья акча тоту — израсхо́довать о́чень мно́го (у́йму) де́нег
•- дөнья күләмендәге
- дөньяны сиземләү
- дөньяны тою
- дөнья төзелеше
- дөнья хәбәрләре
- дөнья хәлләре
- дөньяга караш
- дөньяга мөнәсәбәт
- дөньяны аңлау••дөнья аныкы (дөнья безнеке; дөнья минеке) — быть (чу́вствовать себя́) на седьмо́м не́бе; быть (чу́вствовать себя́) на верху́ блаже́нства; попа́сть на седьмо́е не́бо
дөнья ачылу — ( кому) откры́тие ми́ра (жи́зни)
дөнья әйтү — говори́ть у́мные (де́льные) слова́ (сове́ты)
дөнья бабай — жизнь-нужда́
дөнья байлыгы — ро́скошь
дөнья бәясе — на вес зо́лота
дөнья бәясе торырлык — о́чень дорого́й
дөнья белән исәпләшмәү — не счита́ться с но́рмами жи́зни
дөнья белән саубуллашу — прости́ться с жи́знью ( умереть)
дөнья бетү — см. ахыр заман
дөнья болгату (дөнья бутап йөрү) — баламу́тить
дөнья газабы күрү (дөнья газабы тату; дөнья газабы чигү; дөнья мәшәкате күрү; дөнья мәшәкате тату; дөнья мәшәкате чигү) — мы́кать век (жизнь)
дөнья гизү — стра́нствовать, путеше́ствовать, скита́ться по све́ту
дөнья гүзәле — пи́саная краса́вица; короле́ва красоты́
дөнья җәһәннәме — ад кроме́шный
дөнья җимерелмәс — ничего́ (стра́шного) не случи́тся
дөнья җимерелү — ≈ свет поме́рк в глаза́х
дөнья йөзе — бе́лый (бо́жий) свет
дөнья каруны — прост. мирое́д, жа́дина
дөнья киң — свет кли́ном не сошёлся
дөнья корткычлары — парази́ты о́бщества
дөнья көтә белми торган — непракти́чный, нео́пытный
дөнья көтү (дөнья сөрү) — жить, существова́ть; вести́ жизнь (хозя́йство)
дөнья кубару (дөнья куптару; дөнья күтәрү; дөнья туздыру) — подня́ть переполо́х (сканда́л); переполоши́ть, взбудора́жить
дөнья кубарып (дөнья куптарып; дөнья күтәреп; дөнья туздырып; дөнья җимереп) — во всю ива́новскую (о́чень гро́мко, о́чень бу́рно и т. п.)
дөнья кубарып йөрү (дөнья куптарып йөрү) — переполоши́ть, взбудора́жить
дөнья кубу — переполоши́ться, всполоши́ться
дөнья куу — стреми́ться нажива́ть добро́; быть ненасы́тным (жа́дным)
дөнья кую — сконча́ться, преста́виться
дөнья күзләре йомылу — ≈ усну́ть ве́чным (после́дним) сном
дөнья күрмәгән — не позна́вший жи́зни, нео́пытный; ма́ло ка́ши ел прост.
дөнья күчсә дә — хоть (е́сли да́же) свет перевернётся
дөнья оҗмахы — земно́й рай; ра́йская жизнь
дөнья рәхәте — ≈ не жизнь, а мали́на
дөнья сираты — уст. прохожде́ние призывно́й коми́ссии
дөнья терәге (дөнья тоткасы) — опо́ра жи́зни; подде́ржка (в чём-л.)
дөнья тигезләнү (дөнья түгәрәкләнү; дөнья төгәлләнү) — вздохну́ть свобо́дно (облегчённо)
дөнья төзәлү (дөнья рәтләнү; дөнья җайлану) — ула́диться, нала́диться, устро́иться ( о жизни)
дөнья тулган — о́чень мно́го; хоть пруд пруди́
дөнья фани — жизнь быстроте́чна; мир не ве́чен
дөнья яралганнан бирле — с те́х по́р как существу́ет мир; с сотворе́ния ми́ра
дөнья яңгыратып — во всё го́рло (крича́ть); во всё ива́новскую
дөньяга баш булу (дөньяга баш хаким булу) — хозя́йничать, госпо́дствовать
дөньяга җигелү — окуну́ться (погрузи́ться, уходи́ть) с голово́й в жите́йские (мирски́е) забо́ты
дөньяга катышу — обща́ться с ми́ром
дөньяга килү — появи́ться на свет; роди́ться ( о ребёнке)
дөньяга китерү — произвести́ на свет, роди́ть (ребёнка)
дөньяга күренерлеген калдырмау (дөньяга чыгарлыгын калдырмау; йөзенә күренерлеген калдырмау; йөзенә чыгарлыгын калдырмау) — вы́ставить на позо́р; покры́ть позо́ром книжн.
дөньяга сыймый йөрү (дөньяга сыймастай булып йөрү) — ходи́ть го́голем (ко́зырем) прост.
дөньяга таралу (дөньяга таралу; дөньяга фаш булу; дөньяга җәелү) — вы́ступить (всплыть, вы́плыть, вы́йти) на свет бо́жий
дөньяга фаш итү — см. дөньяга чыгару 2)
дөньяда бер — еди́нственный в ми́ре, уника́льный
дөньяда булмаган — необыкнове́нный, из ря́да вон выходя́щий
дөньяда юк — нет в живы́х, у́мер
дөньяда яшәү яки үлем мәсьәләсе — вопро́с жи́зни и́ли сме́рти
дөньядан бизү (дөньядан тую) — разочарова́ться в жи́зни; потеря́ть интере́с к жи́зни
дөньядан ваз кичү — отреши́ться/отре́чься от жи́зни
дөньядан китү (дөньядан кичү; дөньядан күчү; дөньядан кайту; дөньядан үтү) — уйти́ из жи́зни
дөньядан сәфәр итү — эвф. отправля́ться в мир ино́й; умере́ть
дөньядан югалу — забы́ться
дөньяны дер селкетеп — о́чень си́льно; во всю си́лу (мощь)
дөньяны онытып — забы́в обо всём
дөньяны сасыту — наболта́ть с три ко́роба (сплетни о ком-л, о чём-л.)
дөньяны тату — позна́ть жизнь
дөньяны тибеп (дөньясына тибеп) — прост. на широ́кую но́гу; разгу́льно
дөньяны ут алса да — ≈ случи́сь хоть пото́п; несмотря́ ни на что́
дөньяныкы дөньяда бетсен — свести́ счёты; не оста́вить на загро́бный суд
дөньяның асты-өскә килү — перевёртываться/переверну́ться вверх (кве́рху) дном
дөньяның астын-өскә әйләндерү — переверну́ть весь мир
дөньяның ачысын-төчесен тату — испи́ть (го́рькую ча́шу) до дна; испи́ть го́речь жи́зни
дөньяның дүрт ягына — на все четы́ре сто́роны
дөньяның дүрт ягыннан — со всех концо́в све́та
дөньяның очында (дөньяның кырыенда) — на краю́ све́та (о́чень далеко́)
дөньясы асты-өскә килсен — хоть кол на голове́ те́ши; случи́сь хоть пото́п; да́же е́сли весь свет перевернётся
дөньясын күрәсе килмәү — всё опосты́лело
дөньясын оныту — забы́ть обо всём на све́те
дөньясын таныту — показа́ть, где ра́ки зиму́ют прост.
дөньясын теттереп (дөньясын типтереп; дөньясын җимерттереп) — припева́ючи, разгу́льно; на всю (по́лную) кату́шку прост. (жить, весели́ться, пра́здновать и т. п.)
- дөнья бетерепдөньясына исе китмәү — быть беспе́чным; хоть трава́ не расти́
- дөнья бозу
- дөнья бутау
- дөнья кадәр
- дөнья хәтле
- дөнья чаклы
- дөнья күрү
- дөнья малы
- дөнья тулы
- дөнья хәле
- дөнья шаулату
- дөньяга чыгару
- дөньяга чыгу
- дөньядан хәбәрсез
- дөньядан хәбәре юк
- дөньяны күргән
- дөньяны күп күргән
- дөньяны оныту
- дөньяның астын-өскә китерү -
6 гегемон
сущ.; книжн.; полит.гегемо́нтынычлык өчен көрәштә гегемон булу — быть гегемо́ном в борьбе́ за мир
дөньяга гегемон булу — быть гегемо́ном всего́ ми́ра
-
7 дуалистик
прил.дуалисти́ческийдөньяга дуали́стик караш — дуалисти́ческое мировоззре́ние
-
8 җәелү
возвр.-страд. от җәю; возвр.1) разостла́ться, расстила́ться/расстели́тьсябезнең алдыбызда зур күл җәелеп ята иде — пе́ред на́ми расстила́лось огро́мное о́зеро
томан җәелә — тума́н расстила́ется
2) простира́ться/простере́тьсяурманнар меңнәрчә километрларга җәелгән — леса́ простёрлись на ты́сячи киломе́тров
3) разлива́ться, растека́ться, расплыва́ться/расплы́тьсяхәрефләр кәгазьдә җәелделәр — бу́квы на бума́ге расплы́лись
4) кусти́ться, разраста́ться (о кроне, корнях)гөлҗимеш бик җәелеп үскән — шипо́вник си́льно разро́сся
5) увели́чиваться, расширя́тьсяерым җәелә бара — овра́г стано́вится всё ши́ре
елга җәелеп ага — широко́ течёт река́
6) распуска́ться/распусти́ться (о парашюте, зонтике)7) раски́нуться, расположи́тьсяяр буйлап шәһәр җәелеп киткән — на берегу́ раски́нулся го́род
8) перен. расплыва́ться/расплы́ться, располне́ть ( о лице)9) развёртываться/разверну́тьсяфлаг җәелде — флаг разверну́лся
10) развёртываться/разверну́ться, получи́ть разви́тиешәһәрдә төзелеш киң җәелеп китте — в го́роде широко́ разверну́лось строи́тельство
11) прям.; перен. развива́ться, распространя́ться/распространи́ться (о запахе, вести, слове и т. п.)тынычлык идеяләре бөтен дөньяга җәелделәр — иде́и ми́ра распространи́лись по всему́ ми́ру
12) раски́дываться/раски́нутьсяөстәл җәелә — стол раски́дывается
13) в знач. нареч. җәелеп простра́нно, обстоя́тельноҗәелеп сөйләү — расска́зывать простра́нно
•- җәелеп утыру
- җәелеп яту -
9 исем
1) и́мя, имена́ || именно́йисемегез ничек? — как ва́ше и́мя? как вас зову́т?
кемнедер исеме белән атау — звать кого-л. по и́мени
исемнәр күрсәткече — именно́й указа́тель
2) назва́ние, наименова́ние (книги, кинофильма, деревни, города, растения)чәчәкләрне исемнәре белән билгеләү — по назва́нию определи́ть цветы́
3) (доброе) и́мя, сла́ва, изве́стностьяхшы исем — до́брое и́мя
яман исем — худа́я сла́ва
исеме дөньяга мәгълүм галим — всеми́рно изве́стный учёный; учёный с мировы́м и́менем
4) зва́ние (деятеля науки, заслуженного артиста)мактаулы исем бирү — присво́ить почётное зва́ние
5) прозва́ние, про́звищеатның исеме Маймыл — кли́чка ло́шади Обезья́на
аңа исем тактылар — ему́ да́ли про́звище
6) в косв. п.а) исеменнән от и́мени, от лица́, и́менем кого-л.; чего-л.халык исеменнән — от и́мени наро́да
закон исеменнән — и́менем зако́на
б) исеменә на чьё-л. и́мядиректор исеменә хат — письмо́ на и́мя дире́ктора
7) лингв. и́мя существи́тельное || именно́йкүмәклек исемнәре — нарица́тельные имена́
исем төрләнеше — именно́е склоне́ние
•- исем кушу
- исем йөртү
- исем кую
- исем туе
- исем бәйрәме
- исем фигыль
- исем шәриф
- исем шәрифләр••исемгә (чыгу) — приобрести́ дурну́ю сла́ву (репута́цию); осла́виться
исеме бар, җисеме юк — см. исемдә генә
исеме белән атау — называ́ть ве́щи свои́ми имена́ми
исеме дә ишетелмәү — и в поми́не нет
исеме китү — слыть, сла́виться; просла́виться
исеме корысын! — что́бы ему́ пропа́сть
исемем (фәлән) булмасын! — не будь я ( Иван), е́сли!
- исемдә генәисеменә карама, җисеменә кара — (посл.) не смотри́ на кли́чку, а смотри́ на пти́чку
-
10 кристаллашу
неперех.; прям. и перен.кристаллизова́ться, выкристаллизо́вываться/выкристаллизова́ться; кристаллизова́ться || кристаллиза́ция || кристаллизацио́нныйэремәнең кристаллашуы — кристаллиза́ция раство́ра
кристаллашу процессы — проце́сс кристаллиза́ции; кристаллизацио́нный проце́сс
дөньяга карашныңкристаллашуы — кристаллиза́ция мировоззре́ния
көнкүрешнең яңа формалары кристаллашып килә — кристаллизи́руются но́вые фо́рмы бы́та
-
11 марксистик-ленинчыл
прил.маркси́стско-ле́нинскийдөньяга марксистик-ленинчыл караш — маркси́стско-ле́нинское мировоззре́ние
-
12 материалистларча
1. нареч.материалисти́чески2. прил.табигать күренешләрен материалистла́рча аңлату — объясня́ть явле́ния приро́ды материалисти́чески
материалисти́ческийдөньяга материалистла́рча караш — материалисти́ческий взгляд на мир
-
13 монистик
прил.; филос.1) монисти́ческийдөньяга мони́стик караш — монисти́ческий взгляд на мир
мони́стик философия — монисти́ческая филосо́фия
2) монисти́чный, прони́кнутый мони́змом -
14 скульптор
сущ.ску́льпторбөтен дөньяга билгеле ску́льптор — всеми́рно изве́стный ску́льптор
ску́льптор остаханәсе — мастерска́я ску́льптора
-
15 теге дөнья
тот свет, ино́й мир ( о загробной жизни)теге дөньяга җибәрү — ( олактыру) посыла́ть/посла́ть на тот свет
-
16 тормышка караш
см. дөньяга караш -
17 хәйләсез-нисез
нареч.простоду́шно, наи́вно, бесхи́тростнодөньяга хәйләсез-нисез карау — смотре́ть на мир простоду́шно, сквозь ро́зовые очки́
-
18 чикле
прил.1) ограни́ченный, недоста́точный; см. тж. чикләнгәнкешенең гомере чикле — жизнь челове́ка ограни́чена
бу китаплар чикле санда гына сатыла — э́ти кни́ги продаю́тся в ограни́ченном коли́честве
мөмкинлеге чикле — возмо́жности ограни́чены
2) у́зкий, ограни́ченный; см. тж. тардөньяга карашы чикле — взгля́ды (на жизнь) ограни́ченные
3) име́ющий грани́цу, коне́чныйчикле зурлык — мат. коне́чная величина́
-
19 шөһрәт
сущ.сла́ва, изве́стность, знамени́тость; до́брое и́мяшөһрәте дөньяга таралган — сла́ва (о нём) греми́т по све́ту
- шөһрәт казанганзур шөһрәткә ия булу — просла́виться, станови́ться/стать знамени́тым; обрести́ (вели́кую) сла́ву
- шөһрәт алу
- шөһрәт казану
- шөһрәт табу
- шөһрәт ярату
- шөһрәт сөю
- шөһрәт яратучы
- шөһрәт сөюче -
20 якты
1. сущ.1) светлампа яктысы — свет ла́мпы
кояш яктысы — со́лнечный свет
таң яктысы — свет зари́
ут яктысы — свет огня́
2) свет, све́тлое ме́сто, освещённое ме́стокоридор башында якты күренә — в конце́ коридо́ра ви́ден свет
3) перен. свет (как символ справедливости, ума, сознания, счастья и радостной жизни)2. прил.матур киләчәккә, яктыга омтылу — стреми́ться к прекра́сному бу́дущему, к све́ту
1)а) све́тлый, освещённый, напо́лненный све́томб) све́тлый, я́ркий, со́лнечный3) перен. све́тлый, счастли́вый, ра́достный, ниче́м не омрачённыйякты тормыш — све́тлая (счастли́вая) жизнь
якты киләчәк — све́тлое бу́дущее
якты истәлекләр — ра́достные воспомина́ния
4) перен. све́тлый, просветлённый, ра́достный, сия́ющий (о человеке, его виде, улыбке и т. п.)шундый якты йөз — тако́е сия́ющее лицо́
якты елмаю — све́тлая улы́бка
5) перен. све́тлый, прекра́сный, высо́кийшагыйрьнең якты образы — све́тлый о́браз поэ́та
6) перен. све́тлый, я́сный, логи́чный (об уме, мыслях)3. нареч.якты фикер, якты уйлар белән яшәү — жить я́сными мы́слями, све́тлыми разду́мьями
светло́, я́рко- якты чакталампа якты яна — ла́мпа гори́т я́рко
- якты күздә
- яктыга куеп карау
- яктыга сизгер
- яктыга чыдамлык
- яктыдан курку
- яктыга түзмәү••якты дөньяга килү — появи́ться на свет; роди́ться
якты исем — до́брое и́мя
якты йөз (якты чырай) — приве́тливость, раду́шие
якты йөз белән — приве́тливо, раду́шно, гостеприи́мно
якты йөзле (якты чырайлы) — приве́тливый, гостеприи́мный
якты көн бирмәү (якты көн күрсәтмәү) — не дава́ть/дать жить; изводи́ть/извести́
якты көн күрмәү — све́та бе́лого не ви́деть ( всю жизнь плохо жить)
якты күздә (якты чакта) — за́светло, пока́ светло́
См. также в других словарях:
тумыш — 1. Туу, дөньяга килү, яратылу хәле 2. с. Туган, дөньяга килгән, яратылган … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
НГАИ — Энгаи, 1) в мифологии масаев (Кения и Танзания) божество неба, громовник, одновременно выступающий и как племенной бог войны (у него просят удачи в военных походах). В мифах Н. выступает в различных ипостасях: Энгаи Нарок («Энгаи чёрный») и Энгаи … Энциклопедия мифологии
Кения — У этого термина существуют и другие значения, см. Кения (значения). Республика Кения Jamhuri ya Kenya Republic of Kenya … Википедия
Этимология названий стран — Эту статью следует викифицировать. Пожалуйста, оформите её согласно правилам оформления статей … Википедия
Кения (гора) — У этого термина существуют и другие значения, см. Кения (значения). Кения англ. Mount Kenya … Википедия
Сборная Кении по футболу — Прозвища Звёзды Харамби Конфедерация КАФ (Африка) Федерация Футбольная федерация Кении Гл. тренер … Википедия
Гончие (телесериал) — Жанр сериал В главных ролях Максим Фомин Алексей Титков Эмилия Спивак Роман Нечаев Борис Хвошнянский Павел Майков Страна … Википедия
аң — 1. Кешегә хас буларак, чынбарлыкны фикерләп кабул итү, уйлый белү сәләте. Дөньяга караш, иҗтимагый тормыш барышын төшенү 2. филос. Кеше миендә чынбарлыкның, кешенең барлык психик эшчәнлегенең чагылыш процессы. Кешеләрнең психологиясе, политик,… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
бозу — 1. Яраксыз итү, начарландыру. Вату, җимерү 2. Башкачарак итеп яңадан тегү, кору, ясау өчен сүтү, җимерү 3. Сызып ташлау, бетерү, юкка чыгару (язу сызу тур.) 4. Бөтен, башланмаган әйберне башлау, бүлгәләү каз б. 6. Ялгыш итеп үзгәртү көйне б. 7.… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
горизонт — 1. Күз күреме кадәр җир, ераклык, күзәтүчегә күк гөмбәзенең җир белән тоташкан булып күренгән cызыгына кадәрге аралык 2. Күк гөмбәзенең түбәнге, җиргә якын өлеше 3. күч. кит. Киңлек, зур күләмлелек, киң колачлылык. Фикерләү, белем, дөньяга караш… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
группа — 1. Эш, профессия, дөньяга караш, максат һ. б. буенча берләшкән кешеләр төркеме. Уку йортларында берничә кешедән торган төркем 2. Нин. б. уртак үзлекләре белән берләшкән әйберләр, күренешләр җыелмасы … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
